Kolorektal (Kalın Bağırsak) kanser
dünyada ve ülkemizde ciddi bir halk sağlığı sorunudur. Türkiye’de Sağlık
Bakanlığı’nın kanser istatistikleri kayıtlarına göre hem erkeklerde hem de
kadınlarda üçüncü sırada yer almaktadır.
Dünya çapında 1.849.518 kişiye (%10.2)
kolorektal kanser tanısı konulurken, 880.792 kişi (% 9.2) söz konusu kanser
nedeni ile hayatını kaybetmektedir. Kolorektal kanser erken evrede teşhis
edildiğinde büyük ölçüde tedavi edilebilir bir hastalık olup kolorektal kanser
tarama programlarının ilgili kanserin morbidite ve mortalitesine olumlu katkısı
olduğu birçok çalışmada gösterilmiştir. Kolorektal kanserlerin taranmasındaki
temel amaç; ülke çapında oluşturulan ulusal bir tarama programını hedef
popülasyona uygulayarak, kolorektal patolojileri henüz premalign veya erken
evrede iken tespit etmek, etkin ve basit yöntemlerle tedavi etmek suretiyle de
invazif kanser sıklığını, buna bağlı morbidite ve mortaliteyi düşürerek olası
karmaşık ve pahalı tedavileri önlemektir. Gerek yaşam kalitesini arttırdığı
gerekse de süresini uzattığı için tarama programı Dünya Sağlık Örgütü
tarafından da önerilen üç programdan birisidir.
Kolorektal (Kalın Bağırsak) kanserde
erken teşhis ile mortalite ve morbidite azalmasının yanında; tedavi
maliyetlerini de düşürecektir. Kolorektal kanseri erken evrede teşhis etmenin
yolu ise hastalığı asemptomatik evrede tarama programları ile yakalamaktır.
Ülkemizde kanser taramalarının yapılması ve dolayısıyla kanser vakalarına bağlı
ölümleri azaltmak amacıyla Kolorektal Kanser Taraması Ulusal Standartları
belirlenmiştir. 50-70 yaş arasında kadın ve erkek nüfusa Kanser Erken Teşhis,
Tarama ve Eğitim Merkezleri (KETEM), Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM), Sağlıklı
Hayat Merkezleri (SHM) ve Aile Sağlığı Merkezlerinde (ASM) gaitada gizli kan
kiti yardımıyla hızlı, pratik ve güvenilir bir şekilde 2 yılda bir ücretsiz
olarak tarama yapılmaktadır. 50-70 yaş arasında her 10 yılda bir de kolonoskopi
ile tarama önerilmektedir. Akabinde GGT pozitif olan kişiler uygun
standartlarda kalite kriterlerine göre teşhis merkezlerimize
yönlendirilmektedir. Ülkemizde %20-30 oranında kolorektal kanser taraması
yapılmaktadır.
Risk Faktörleri
Kolorektal (Kalın Bağırsak) kanserinin
değiştirilebilir risk faktörleri şunlardır:
- Aşırı
kilolu veya obez olmak
- Fiziksel
olarak aktif olmamak
- Fazla
miktarda işlenmiş (sosis, salam ve benzeri) veya işlenmemiş kırmızı et
(sığır, kuzu, karaciğer ve benzerleri) tüketimi
- Sigara
dahil tütün ürünlerinin kullanımı
- Fazla
alkol kullanımı
Kolorektal (Kalın Bağırsak) kanserinin
değiştirilemez risk faktörleri şunlardır:
- İleri
yaş
- Kişinin
kalın bağırsak polipleri veya kalın bağırsak kanseri öyküsü olması
- Kişinin
inflamatuvar bağırsak hastalığı (Ülseratif kolit veya Crohn hastalığı)
öyküsü olması
- Ailede
kalın bağırsak polipleri veya kalın bağırsak kanseri öyküsü
- Kalıtsal
bir sendromun olması
- Tip 2
diyabet hastası olma
Belirtiler
Kolorektal (Kalın Bağırsak)
kanserlerinde en sık görülen belirtiler şunlardır;
- Bağırsak
alışkanlıklarında ishal-kabızlık gibi değişikliklerin meydana gelmesi ve
bu değişikliklerin birkaç günden uzun sürmesi
- Bağırsakta
tam boşalmama hissi
- Dışkıda
kan (parlak ya da koyu kırmızı), veya dışkı renginde koyulaşma
- Karında
şişkinlik, kramp tarzında ağrı veya gaz şikâyeti
- Bilinen
bir neden olmaksızın kilo kaybı
- Güçsüzlük
ve yorgunluk
Tanı
Diğer kanserlerde olduğu gibi kolon
kanserleri de iyice büyüyene kadar belirti vermezler. Bu nedenle amaç, daha
kanser belirti vermezken tümörü ortaya koymak olmalıdır. Belirtiler gelişmeden
önce bir kişinin kanser için taranması poliplerin ve kanserin erken
tanınmasında yardımcı olur. Poliplerin erkenden tanınıp çıkartılması,
kolorektal kanserini önleyebilir. Erken tanı konulduğunda, kolorektal kanserini
tedavisi daha etkin olabilir. Bu nedenle, 50 yaş üstündeki kişiler
taranmalı ve kolorektal kanser için artmış riski olan kişiler ise daha erken
tarama programına alınmalıdır.
Dışkıda gizli kan saptanıp kolonoskopi
yapılan kişilerde henüz kanserleşmemiş polip halindeki tümörler tespit edilerek
kanser gelişmesi önlenebildiği gibi kanser gelişmiş olan olgularda da erken
teşhis ile yaşam süresi ve kalitesi artmaktadır.
Tedavi
Kolorektal (Kalın Bağırsak) kanserinde
cerrahi, ilaç tedavisi (kemoterapi) ve ışın tedavisi (radyoterapi) gibi farklı
tedavi seçenekleri uygulanmaktadır.
Korunma
Kolorektal kanserini önlemek için
atılması gereken en önemli adımlardan biri tarama olmakla birlikte aşağıdaki
sağlıklı yaşam davranışlarını uygulamak da sadece kolorektal kanserinden
korunmada değil birçok kanserden korunmada da önemlidir:
- Sağlıklı
kiloda kalmak ve bunu sürdürmek
- Taze
meyve ve sebze ağırlıklı beslenmek.
- Posa
içeriği yüksek besinlerin tüketimi artırmak. Posa içeriği en yüksek
besinler sırasıyla; kuru baklagiller, tahıllar, sebze-meyvelerdir.
- Günde
30-60 dakika orta düzeyde fiziksel aktivite yapmak (tempolu yürüyüş, bisiklete
binme gibi)
- Sigara
ve alkol kullanmamak
Kanser taramalarının en önemli
basamaklarından biri farkındalık çalışmalarıdır. Mart ayı da Kolorektal kanser
farkındalık ayı olarak tüm dünyada ve ülkemizde kabul görmüş ve çeşitli
etkinliklerle farkındalık oluşturulmaya çalışılan bir aydır.