Viral hepatitler tüm dünyada yaygın olarak görülen, ülke
ekonomilerini çok yakından ilgilendiren ciddi bir halk sağlığı sorunudur. Dünya
genelinde hastalığın büyük oranda geç dönemde belirti vermesi ve hastaların
büyük çoğunluğunun hastalıklarının farkında olmamaları nedeniyle hepatite dikkat
çekmek amacıyla 28 Temmuz Dünya Hepatit Günü olarak belirlenmiştir. Dünya Sağlık
Örgütü’nün 2018 yılı Hepatit Günü için belirlediği tema, “Hepatiti Test Et ve
Tedavi Et” tir. Böylece risk altında olan veya hastalığının farkında olmayan
kişilerin bu konuya dikkati çekilerek teste yönlendirilmesi ve hastaların tedavi
olma oranlarının artırılması hedeflenmektedir.
Hepatit, en basit anlamıyla karaciğerin iltihabıdır ve pek
çok nedene bağlı olarak oluşabilir. Bu nedenlerin başında viral enfeksiyonlar
gelmektedir. Viral hepatitlere sebep olan farklı hepatit virüs tipleri (hepatit
A, B, C, D ve E) bulunmaktadır. Bunlardan hepatit B, C ve D kronik karaciğer
hastalıklarına yol açmaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü 2017 Küresel Hepatit Raporu’nda dünyada
2015 yılında 257 milyon kişinin hepatit B ve 71 milyon kişinin hepatit C
enfeksiyonu ile enfekte olduğu belirtilmiştir. Yine aynı rapora göre 2015
yılında 1.34 milyon kişinin viral hepatitlere bağlı gelişen siroz ve karaciğer
kanseri gibi nedenlerden dolayı yaşamını yitirdiği tahmin edilmektedir.
Hepatit A enfeksiyonuna neden olan hepatit A virüsü bulaşı
esas olarakfekal-oral yolla (hasta kişilerin dışkısından atılan virüsle
kontamine su ve gıdaların tüketilmesiyle) gerçekleşmektedir. Çocukluk çağlarında
hafif belirtilerle geçirilen Hepatit A enfeksiyonu, ileri yaşlarda daha ağır
seyretmekte ve şiddetli karaciğer hastalığı ile ölümlere yol açabilmektedir.
Ülkemizde hijyen kurallarına ve temizlik koşullarına uyum, temiz su kaynaklarına
ulaşımın artışı, sosyoekonomik koşullarla ilgili diğer göstergelerin iyileşmesi
ve 2012 yılı sonu itibariyle başlayan hepatit A aşı uygulamaları sonucunda 2012
yılında 3.624 olan vaka sayısı 2017 yılında 471’e ve 2012 yılında yüz binde 4,8
olan hastalık görülme sıklığı da 2017 yılında yüz binde 0,6’ya düşmüştür. 2018
ilk altı ayında bildirimi yapılan vaka sayısı ise 185’dir. Halen ülkemizde
çocuklara 18. ve 24. aylarda, risk grubundaki kişilere de en az 6 ay ara ile 2
doz halinde sağlık kuruluşlarımızda ücretsiz hepatit A aşısı uygulanmaktadır.
Aşılama hızı ise 2013 yılında %93 olurken 2017 yılında %97 olarak
gerçekleşmiştir.
Hepatit B ve Hepatit C virüsleri uzun dönemde kronik
karaciğer hastalığı, siroz veya karaciğer kanserine yol açabildiği için ayrı bir
öneme sahiptir.
Hepatit B ve Hepatit C;
- Kontrol edilmemiş kan
ve kan ürünlerinin transfüzyonuyla
- Uygun şekilde steril
edilmemiş cerrahi malzemelerin kullanıldığı tıbbi girişimler ya da diş
hekimliği müdahaleleriyle
- Kullanılmış enjektör
paylaşımıyla
- Tıraş bıçağı, diş
fırçası gibi eşyaların paylaşımıyla
- Uygun şekilde steril
edilmemiş araçlarla yapılan dövme, akupunktur ya da vücut takılarının
uygulanmasıyla
- Hepatit B ve C
taşıyıcılarının aile içi temasıyla
- Anneden bebeğe
doğumda ve sonrasında
- Korunmasız cinsel
ilişkiyle bulaşabilir.
Hepatit C virüsünün sık tanımlanan bulaşma yolları, kontamine
kan ve kan ürünlerinin transfüzyonu, damar içi ilaç kullanımı, cerrahi ve diğer
girişimsel işlemlerdir. Ayrıca cinsel yolla ve anneden bebeğe geçiş de diğer
bulaşma yolları arasında yer almaktadır. Bakanlığımız TSİM (Temel Sağlık
İstatistikleri Modülü) verilerine göre ülkemizde bildirilen akut hepatit C vaka
sayısı 2005 yılında 1.145’den 2017 yılında 256’ya düşmüştür.
Hepatit B hastalığından korunmanın en etkili yolu
aşılanmadır. Hepatit B aşısı güvenli ve etkili bir aşı olup ülkemizde 1998
yılında rutin çocukluk çağı aşı takvimine eklenmiştir. Rutin çocukluk çağı
hepatit B aşılamalarını, 2005-2009 yılları arasında okullarda yapılan destek
aşılamaları ve risk grubu aşılamaları izlemiştir.
Ülkemizde Genişletilmiş Bağışıklama Programı içinde yer alan
Hepatit B Kontrol Programı kapsamında devam eden aşı uygulamaları sonucu 1999
yılında %64 olan aşılama hızı, 2009 yılında %97 ve 2018 yılında da %96 olarak
saptanmıştır. Yürütülmekte olan başarılı hepatit B aşılamaları ile 1998 yılında
yüz binde 7,4 olan akut hepatit B insidansı, 2017 yılı itibariyle yüz binde
1,9’a gerilemiş aynı dönemde bildirilen akut hepatit B vaka sayısı ise 5003’den
1561’e düşmüştür. 2018 yılı ilk altı ayında ise toplam 658 akut hepatit B vakası
bildirimi yapılmıştır. Hepatit B Kontrol Programının 5 yaş altı çocuklarda akut
hepatit B hastalığı görülme sıklığının yüz binde 1’in altına indirilmesi
hedefine 2009 yılı itibariyle ulaşılmıştır. 1990 yılında 5 yaş altı 370 olan
akut hepatit B vaka sayısı, 2017 yılı itibariyle 9’a düşmüştür. 5 yaş altı
çocuklardaki akut hepatit B hastalığı görülme sıklığı da 1990 yılında yüz binde
6,2 iken, 2017 yılında yüz binde 0,1 olarak gerçekleşmiştir.
Hepatit B aşısı ülkemizde bebeklere, ilk dozu doğumda, 2. ve
3. dozları ise 1 ve 6 aylıkken, risk grubundaki kişilere ise 0, 1 ve 6 ay
takvimi ile 3 doz olarak ve ücretsiz uygulanmaktadır. Hepatit C virüsüne karşı
aşı henüz bulunmamaktadır ancak kullanılmaya başlayan yeni ilaçlarla tedavide
%95 üzerinde iyileşme sağlanmaktadır. Aşı dışında hastalıktan korunmanın en
etkili yolu bulaş yoluna ilişkin korunma önlemlerinin alınmasıdır.
Hepatit D virüsü, sadece hepatit B virüs (HBV) ile enfekte
olan kişilerde hastalığa yol açabilmektedir. HBV’nin yokluğunda enfeksiyon
yapamaz. Hafif seyreden HBV enfeksiyonunu daha ağır ve hızlı seyreden bir
hastalığa dönüştürebilir. Bulaşma esas olarak perkütan yolla (damar içi madde
bağımlılarında), kan ve kan ürünleri transfüzyonuyla olur, cinsel yolla bulaş ve
anneden bebeğe bulaş riski düşüktür.
Hepatit E virüsü (HEV) bulaşı fekal-oral yolla (hasta
kişilerin dışkısından atılan virüsle kontamine su ve gıdaların tüketilmesiyle)
gerçekleşmektedir. Erişkinlerde çocuklardan daha sık görülür, özellikle
gebelikte geçirildiğinde hepatit E hastalığı daha ağır seyreder. Gebelerde son 3
aylık dönemde HEV enfeksiyonu geçirildiğinde düşük, erken doğum, ciddi karaciğer
yetmezliği ile ölüm riskinin artmasına sebep olabilir. Hepatit E virüsünün
spesifik bir tedavisi ve aşısı yoktur.