Bulaşıcı olmayan
hastalıklar (BOH), günümüzde dünyadaki en büyük salgınlardan biridir. 2012’de
meydana gelen 56 milyon ölümün, 38 milyonuna (%68) BOH’ler neden olmuştur.
BOH’nin altında yaygın, önlenebilir risk faktörleri yatmaktadır. Bu faktörler
tütün kullanımı, hareketsizlik, sağlıksız beslenme ve alkolün zararlı
kullanımıdır. Fazla kilo ve obezite yüzünden her yıl en az 3,4 milyon kişi
hayatını kaybetmektedir. Kalp hastalığı, felç ve diyabet riski; beden kütle
indeksinin (BKİ) artmasına bağlı olarak giderek artmaktadır. Tüm dünyada fazla
kiloluluğun ve obezitenin prevalansı giderek artmakta olup obezite prevalansı
1975’den beri yaklaşık üç kat artmıştır. 2016 yılında 18 yaş ve üzeri 1.9
milyardan daha fazla erişkin fazla kilolu ya da obez olup bunların içinde 650
milyon yetişkin obezdir. 2016 yılında beş yaş altı çocukların 41 milyonu fazla
kiloludur.
Ülkemizde ise;
Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması (TBSA) 2017 sonuçlarına göre 15 yaş ve
üzeri bireylerde obezite % 31,5; düşük fiziksel aktivite düzeyi %42,4 olarak
saptanmıştır. Dünya Sağlık Örgütü işbirliğinde yürütülen Türkiye Çocukluk Çağı
Şişmanlık 2016 Araştırması sonuçlarına göre ilkokul ikinci sınıf çocuklarda
obezite %9,9; 10-18 yaş çocuklarda obezite %9 ve fazla kiloluluk %18.3
bulunmuştur. Ortaokul çocuklarında şişmanlık %10.5, fazla kiloluluk 19,6; lise
çağında şişmanlık %5.6, fazla kiloluluk %15 olarak tespit edilmiştir.
TBSA 2017 sonuçlarına
göre Türkiye kişi başı tuz tüketimi ise 10.2 g/gün olarak bulunmuştur.
2010 yılından itibaren
ülkemizde Türkiye Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Programı (2019-2023)
güncellenerek uygulanmaktadır. Ayrıca Bakanlığımız; Türkiye Diyabet Programı,
Tuz Azaltma Programlarını uygulamaktadır.
Obeziteden
korunmada sağlıklı beslenmek ve fiziksel aktivitenin arttırılması önemlidir.
Günümüzde sıklıkla
görülen şişmanlık ve şişmanlığa bağlı kronik hastalıklar ile vitamin ve mineral
yetersizliklerinin önlenmesi hem birey hem de toplum icin önem taşımaktadır.
Sağlıklı yaşam biçimi; sağlıklı beslenme ile aktif bir yaşam için arttırılmış
fiziksel aktivite düzeyine dayalıdır. Besin gruplarında yer alan besinlerden sağlıklı
seçim yapılabilmesi icin besinlerin renk çeşitliliğine, yapısal özelliklerine,
bireyin sağlık ve hastalık durumuna, yaşına ve cinsiyetine, fiziksel aktivite
ve fizyolojik (gebe ve emziklilik) durumunun özelliklerine dayalı, besinlerin
posa, yağ, tuz ve eklenmiş şeker içerikleri dikkate alınarak seçimler
yapılmalıdır. Hedef her öğünde tabakta yer alan her besin grubundan bir besinin
seçilerek tüketilmesidir. Tabağın yanında yer aldığı üzere günlük beslenmede
önerilen su tüketiminin sağlanması, günlük beslenmede zeytinyağının yer alması,
aktif yaşamın desteklenmesi sağlıklı yaşam biçiminin tamamlayıcısı olarak önem
taşımaktadır.
Sağlığınız için
yetişkinlikte haftanın en az 5 günü ve günde en az 30 dakika orta şiddetli,
çocukluk çağında ise günde en az 60 dakika orta ve yüksek şiddetli
fiziksel aktivite yapılmalıdır.
Fazla kilolu veya obez
olmak; hipertansiyon, hiperlipidemi, kalp-damar hastalıkları, inme, Tip 2
diyabet, bazı kanser türleri, kas-eklem hastalıkları ve solunum sistemi
hastalıkları gibi pek çok sağlık sorunları riskini artırır.
Günlük beslenmede;
taze sebze ve meyvelerin, tam tahıl ürünlerinin, süt ve ürünleri, balık, tavuk
ve diğer yağsız etler ile kuru baklagillerin tüketimi sağlıklı seçimlerdir.
İşlenmiş ve hazır besinlerden yağ ve şeker içeriği yüksek olanların tüketimi
sağlıksız seçimlerdir.
Fazla kilolu ve obez
bireyler için sağlıklı beslenme önerileri:
Besinler
diyetisyen tarafından bireye özgü planlanmış porsiyonlarda tüketilmeli, aşırıya
kaçılmamalıdır. Yağ ve/veya şeker miktarı azaltılmış (diyet/light) ürünler, her
zaman düşük enerji içermez. Bu ürünlerin tüketiminde dikkatli olunmalı ve
diyetisyene danışmadan tüketilmemelidir.
- Günlük 2-2,5 litre sıvı ihtiyacının 1,5-2 litresi sudan gelmelidir (1,5-2
litre su=8-10 bardak su).
- Hazır meyve suları, gazlı içecekler vb. yerine sağlıklı içecekler
tercih edilmelidir.
- Kızartma yerine ızgara, haşlama, buharda ve fırında pişirme yöntemleri
seçilmelidir.
- Aşırı tuz tüketiminden kaçınılmalıdır.
- Gün boyu aktif olunmalıdır.
- Hızlı vücut ağırlık kaybına neden olan popüler diyetler ve kontrolsüz
zayıflama ilaçları kesinlikle uygulanmamalıdır.
- Fazla kilolu ve obez bireylerin zayıflama diyeti önerisi sadece
diyetisyen danışmanlığı ile belirlenmelidir.
